योगासनांचे प्रकार (Types of Yoga Asanas)

योगासन, म्हणजेच योगातील विविध स्थिती, ही प्राचीन भारतातील योगाभ्यासाची एक महत्त्वपूर्ण घटक आहेत. योगासनांचा उद्देश शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक आरोग्याचा समतोल साधणे हा आहे. “आसन” हा शब्द संस्कृतमधील “आसन” म्हणजेच “बैठक” या शब्दापासून आलेला आहे. या शब्दाचा अर्थ स्थिर आणि आरामदायक स्थिती असा आहे. योगाभ्यास करणारे साधक या आसनांच्या मदतीने लवचिकता, बळकटपणा आणि संतुलन वाढवतात, तसेच ध्यान आणि आत्मचिंतनासाठी मन शांत करतात [१][२].

योगाच्या प्राचीन काळापासूनच आसनांचा वापर शारीरिक आणि आध्यात्मिक साधनेसाठी केला जात होता. तथापि, आधुनिक काळात आणि विशेषतः पश्चिमी देशांमध्ये योगासने शारीरिक तंदुरुस्ती आणि तणावमुक्तीसाठी अधिक लोकप्रिय झाली आहेत. पारंपरिक योगाचे आध्यात्मिक महत्त्व काही प्रमाणात कमी झाले असले तरी, त्याचे शारीरिक फायदे मोठ्या प्रमाणात मान्य केले जातात [३][४].

योगासनांचे विविध प्रकारांमध्ये वर्गीकरण केले गेले आहे, जसे की उभे आसने, बसलेली आसने, पुढे झुकण्याची आसने, मागे झुकण्याची आसने, पिळण्याची आसने, संतुलनाची आसने आणि उलट आसने. या वर्गीकरणामुळे साधकांना त्यांच्या गरजांनुसार योग्य आसनांचा अभ्यास करता येतो [५][६].

आसनांच्या आधुनिक व्याख्या आणि व्यावसायिकीकरण यावर अनेक वाद आहेत. काही तज्ञांचे म्हणणे आहे की पश्चिमी देशांमध्ये योगाचा अधिक व्यावसायिक वापर होत असल्यामुळे योगाच्या आध्यात्मिक मुळांपासून अंतर निर्माण झाले आहे. परिणामी, आत्मशांती आणि आत्मज्ञान मिळवण्याच्या उद्देशाला कमी महत्त्व दिले जाते [८][९].

दुसरीकडे, योगाभ्यासाचे समर्थक म्हणतात की योगाचे आधुनिक स्वरूप अधिक लोकांपर्यंत पोहोचण्यास सक्षम झाले आहे. योगाच्या लवचिक आणि व्यापक स्वरूपामुळे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यात सुधारणा होत आहे, विशेषतः तणाव कमी करण्यासाठी आणि फिटनेस वाढवण्यासाठी [१०].

संशोधनाद्वारे सिद्ध झाले आहे की योगासनांचा शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम होतो. योगासनांमुळे वेदना नियंत्रण, शारीरिक कार्यक्षमता आणि मानसिक आरोग्यात सुधारणा होते. विशेषतः, योगाभ्यासामुळे चिंता कमी होते, तणाव कमी होतो आणि मनःशांती मिळते [११].

योगासन ही प्राचीन परंपरेची आधुनिक काळाशी जोडणारी कडी आहे. शारीरिक तंदुरुस्ती आणि मानसिक शांतीसाठी या आसनांचा उपयोग केला जातो. त्यामुळे योगाभ्यासाचा उपयोग संपूर्ण आरोग्य सुधारण्यासाठी एक प्रभावी साधन म्हणून मान्यता मिळाली आहे. योगाच्या पारंपरिक तत्त्वांचा आधुनिक काळातील उपचारात्मक उपयोगामुळे, योगाभ्यास एक व्यापक आणि सर्वसमावेशक आरोग्य साधन ठरले आहे.

ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

योगासनांचा उगम

योगासनांचा उगम प्राचीन भारतात झाला, जिथे ते मुख्यत्वे एक आध्यात्मिक साधना होती. या साधनेचा उद्देश शरीर, मन आणि आत्म्याचा समतोल साधणे हा होता. “योग” हा शब्द संस्कृतमधील “युज” या धातूपासून आलेला आहे, ज्याचा अर्थ “जोडणे” किंवा “एकत्र करणे” असा आहे. योगाचा अंतिम हेतू आत्मज्ञान आणि आत्म-साक्षात्कार प्राप्त करणे आहे, ज्याद्वारे वैयक्तिक चेतना आणि वैश्विक चेतनेचे एकत्रीकरण होते [१][२]. योग आणि आसनांचा पहिला उल्लेख प्राचीन ग्रंथांमध्ये, जसे की वेद आणि उपनिषदे, आढळतो. हे ग्रंथ हजारो वर्षे पूर्वीचे आहेत आणि ते योगाभ्यासाचे प्रारंभिक तत्त्वज्ञान स्पष्ट करतात [३].

हठयोगाचा विकास

योगाच्या इतिहासात हठयोगाचा विकास एक महत्त्वपूर्ण टप्पा ठरला. “हठयोग प्रदीपिका” या ग्रंथात हठयोगाचे शास्त्रीय स्वरूप कोडिफाईड केले गेले, ज्याचे लेखन योगी स्वात्माराम यांनी मध्ययुगात केले. हठयोगाच्या या ग्रंथात शारीरिक आसने, प्राणायाम (श्वासाचे नियंत्रण), आणि नैतिक मार्गदर्शक तत्त्वे यांचा समावेश आहे [४]. या ग्रंथाने पूर्वीच्या शिकवणींना एकत्रित करून योगाभ्यास अधिक व्यापक आणि सोप्या स्वरूपात सादर केला, ज्यामुळे योग एक गुप्त साधना न राहता आरोग्य आणि तंदुरुस्तीची एक प्रणाली बनला [३].

पांडुलिपींचा शोध

“योग याज्ञवल्क्य” यांसारख्या महत्त्वाच्या पांडुलिपींमुळे योगासनांच्या शिकवणींचे विस्तारित ज्ञान उपलब्ध झाले. या पांडुलिपी उन्नीसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात सापडल्या आणि त्यातील विविध श्लोक व शिक्षणांनी वेगवेगळ्या प्रदेशांतील आणि काळातील योगाभ्यासाच्या प्रगतीला अधोरेखित केले. या ग्रंथांमध्ये योगाच्या विविध परंपरांचा समावेश आहे, ज्यामुळे आसन अभ्यासाची सखोलता आणि वैविध्य दर्शवते [५].

सांस्कृतिक देवाणघेवाण आणि योगाचा प्रसार

हठयोगाच्या प्रसारानंतर, त्याचे विविध सांस्कृतिक संदर्भांमध्ये रुपांतर झाले. हठयोगाचा प्रसार केवळ पाश्चिमात्य देशांमध्येच नव्हे, तर इराण आणि मध्य पूर्वेसारख्या इतर प्रदेशांमध्येही झाला, जिथे तो सूफी साधनेशी एकत्रित झाला. सूफी साधनेत अवघड आसनांचा वापर ध्यानावस्थेपर्यंत पोहोचण्यासाठी केला जातो [६][४]. पाश्चिमात्य देशांमध्ये हठयोगाचे रूपांतर शरीर सौष्ठव आणि जिम्नॅस्टिक सारख्या शारीरिक तंदुरुस्तीच्या प्रणालींसोबत झाले, ज्यामुळे आधुनिक काळातील आसनांचा एक नवीन प्रकार तयार झाला [६].

आधुनिक काळातील योगासनांचा सराव

आजच्या काळात योगासनांचा अभ्यास विशेषतः पाश्चिमात्य संस्कृतीत व्यायामाच्या स्वरूपात केला जातो. ते शारीरिक तंदुरुस्ती, लवचिकता, बळकटपणा, आणि मानसिक आरोग्याच्या फायद्यांसाठी ओळखले जातात [१][२]. तथापि, पारंपरिक योगाभ्यासात आध्यात्मिक वाढ आणि आत्मजागरूकतेवर भर दिला जातो, जो योगाच्या मूळ तत्त्वज्ञानाचा अविभाज्य भाग आहे. आधुनिक रूपांतरणांनंतरही योगाच्या या तत्त्वांचे पालन केले जाते, ज्यामुळे योगाभ्यासाची सर्वसमावेशकता टिकवली जाते.

योगासनांचा इतिहास प्राचीन भारतातील आध्यात्मिक साधनेपासून आधुनिक काळातील तंदुरुस्तीपर्यंत विस्तारित आहे. हठयोगाच्या विकासाने आणि विविध संस्कृतींमध्ये रुपांतराने, योगाचे स्वरूप बदलले असले तरी त्याचे मूळ तत्त्वज्ञान अद्याप जपलेले आहे. आज योगाभ्यास केवळ शारीरिक आरोग्यासाठीच नव्हे, तर मानसिक आणि आध्यात्मिक आरोग्यासाठीही एक प्रभावी साधन मानला जातो.

योगासनांचे प्रकार

योगासने, म्हणजेच विविध योगस्थिती, त्यांच्या शारीरिक स्वरूप आणि दिलेल्या विशिष्ट फायद्यांनुसार अनेक प्रकारांमध्ये वर्गीकृत केली जातात. या वर्गीकरणामुळे साधकांना त्यांच्या उद्दिष्टांनुसार योग्य आसनांची निवड करणे सोपे होते. खाली योगाभ्यासातील काही प्रमुख आसनांच्या प्रकारांचा सविस्तर आढावा दिला आहे.

उभी आसने (Standing Poses)

उभे आसने ही योगाभ्यासातील मूलभूत आसने आहेत, ज्यात साधक दोन्ही पाय ठामपणे जमिनीवर ठेवून सराव करतात. ही आसने शरीराचा संतुलन, बळकटपणा आणि स्थिरता वाढवतात. यामुळे संपूर्ण शरीराचे संरेखन सुधारते. काही उदाहरणे:

• ताडासन (Mountain Pose): शरीर स्थिर आणि संतुलित ठेवण्यासाठी उपयुक्त.
• वीरभद्रासन II (Warrior II Pose): शरीराच्या खालच्या भागाला बळकट करते आणि आत्मविश्वास वाढवते.
• त्रिकोणासन (Triangle Pose): शरीराची लवचिकता वाढवते आणि पाठीचा कणा बळकट करते [७][८].

बसलेली आसने (Seated Poses)

बसलेली आसने विशेषतः जमिनीवर किंवा योग चटईवर बसून केली जातात. ही आसने लवचिकता, आराम आणि ध्यानासाठी उपयुक्त आहेत. ध्यानाच्या अभ्यासासाठी या आसनांचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. काही उदाहरणे:

• पद्मासन (Lotus Pose): मन शांत करण्यासाठी आणि एकाग्रता वाढवण्यासाठी उपयुक्त.
• सुखासन (Easy Pose): आरामदायी स्थिती, ध्यानसाधनेसाठी उपयुक्त.
• बद्धकोणासन (Bound Angle Pose): कूल्हे आणि पायांमध्ये लवचिकता वाढवते [९].

पुढे झुकण्याची आसने (Forward Bends)

पुढे झुकण्याची आसने पाठीचा कणा आणि मांडीच्या स्नायूंना लवचिक बनवतात. ही आसने साधकाला शांत आणि समर्पित मनस्थिती देतात. काही उदाहरणे:

• पश्चिमोत्तानासन (Seated Forward Bend): पचन सुधारते आणि मनाला शांत करते.
• उत्तानासन (Standing Forward Bend): शरीरातील तणाव कमी करते आणि रक्ताभिसरण सुधारते [८].

मागे झुकण्याची आसने (Backbends)

मागे झुकण्याची आसने हृदय उघडतात आणि पाठीच्या स्नायूंना बळकट करतात. ही आसने उर्जावान करतात आणि पाठीच्या कण्याची लवचिकता वाढवतात. काही उदाहरणे:

• भुजंगासन (Cobra Pose): पाठीच्या मणक्याची लवचिकता वाढवते आणि थकवा कमी करते.
• ऊर्ध्व धनुरासन (Upward Bow Pose): छाती आणि फुप्फुसांची क्षमता वाढवते [७].

पिळण्याची आसने (Twists)

पिळण्याची आसने पाठीच्या कण्याची हालचाल सुधारतात आणि पचन तंत्राला मदत करतात. ही आसने शरीरातील विषारी घटक काढून टाकण्यासाठी उपयुक्त मानली जातात. काही उदाहरणे:

• मारिच्यासन (Marichi’s Pose): पाठीच्या कण्याची लवचिकता वाढवते.
• अर्ध मत्स्येन्द्रासन (Half Lord of the Fishes Pose): पचन सुधारते आणि शरीरातील विषारी घटक काढून टाकते [८].

संतुलनाची आसने (Balancing Poses)

संतुलनाच्या आसनांमध्ये साधकांना एक पायावर उभे राहणे किंवा संतुलन साधणे आवश्यक असते. ही आसने एकाग्रता आणि स्थिरता सुधारतात. काही उदाहरणे:

• वृक्षासन (Tree Pose): एकाग्रता वाढवते आणि मनाला शांत ठेवते.
• बकासन (Crow Pose): कोर स्नायूंना बळकट करते आणि आत्मविश्वास वाढवते [८].

उलट आसने (Inversion Poses)

उलट आसनांमध्ये डोके हृदयाच्या खाली ठेवले जाते, ज्यामुळे रक्ताभिसरण आणि मज्जासंस्थेवर सकारात्मक परिणाम होतो. काही उदाहरणे:

• शीर्षासन (Headstand): मेंदूला अधिक ऑक्सिजन पुरवतो आणि आत्मविश्वास वाढवतो.
• अधोमुख वृक्षासन (Handstand): शरीराची शक्ती आणि संतुलन सुधारते [८].

अतिरिक्त प्रकार

मुख्य प्रकारांशिवाय, योगासने इतर विशेष फोकसवर आधारित देखील वर्गीकृत केली जाऊ शकतात, जसे की:

• कूल्हे मोकळे करणारी आसने (Hip-Openers): कूल्ह्यांची लवचिकता वाढवण्यासाठी.
• कोर स्नायू बळकट करणारी आसने (Core-Strengthening Poses): पोटाचे स्नायू बळकट करण्यासाठी.
• ध्यानसाधनेची आसने (Meditation Poses): एकाग्रता आणि ध्यानासाठी उपयुक्त [१०][७][९].

योगासनांचे विविध प्रकार शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक विकासासाठी उपयुक्त आहेत. या प्रकारांच्या विविधतेमुळे साधकांना त्यांच्या गरजेनुसार आणि अनुभव पातळीप्रमाणे योगाभ्यासाची निवड करता येते. योगाभ्यासाच्या या विविध प्रकारांमुळे शरीर, मन आणि आत्म्याचा समतोल साधता येतो, ज्यामुळे आरोग्य आणि तंदुरुस्तीमध्ये सुधारणा होते.

लोकप्रिय योगासने

योगासनांमध्ये उभ्या, बसलेल्या आणि संतुलन साधणाऱ्या विविध प्रकारांच्या स्थितींचा समावेश होतो. ही आसने लवचिकता, बळकटपणा, संतुलन आणि ध्यान वाढवण्यासाठी डिझाइन केली गेली आहेत. काही प्रसिद्ध योगासने आणि त्यांच्या फायद्यांचा आढावा खाली दिला आहे.

सर्वसाधारणपणे सराव होणारी योगासने

१. अधोमुख श्वानासन (Downward Dog Pose)

अधोमुख श्वानासन हे हठयोगातील एक महत्त्वाचे आसन आहे, ज्यात शरीर त्रिकोणी स्थितीत असते. या आसनामुळे पाठीचा कणा आणि मांडीचे स्नायू ताणले जातात, ज्यामुळे शरीराच्या लवचिकतेत वाढ होते. तसेच, हे आसन रक्ताभिसरण सुधारते आणि शरीरातील उर्जा पुनर्संचयित करते [१६].

२. वीरभद्रासन II (Warrior II Pose)

वीरभद्रासन II हे उभे आसन शरीराच्या खालच्या भागाला बळकट करते आणि संतुलन सुधारते. या आसनामुळे पायांचे स्नायू मजबूत होतात आणि आत्मविश्वास वाढतो. ध्यान साधनेसाठी ही स्थिती उपयुक्त मानली जाते, कारण यामुळे साधकाची एकाग्रता आणि शारीरिक समन्वय वाढतो [१६].

३. वृक्षासन (Tree Pose)

वृक्षासन हे संतुलन साधणारे आसन आहे, ज्यामध्ये साधक एका पायावर उभा राहतो आणि दुसरा पाय गुडघ्यावर टेकवतो. हे आसन संतुलन सुधारते आणि मनाची एकाग्रता वाढवते. वृक्षासनामुळे पाठीच्या कण्याची स्थिरता आणि पायांची बळकटता वाढते [१६].

४. ताडासन (Mountain Pose)

ताडासन हे मूलभूत उभे आसन आहे, ज्यात शरीर स्थिर आणि संतुलित स्थितीत ठेवले जाते. हे आसन साधकांना योग्य श्वसन पद्धती शिकवते आणि शरीराचे संरेखन सुधारते. ताडासन हे योगाभ्यासातील सर्व आसनांचे मूळ मानले जाते, कारण ते शारीरिक आणि मानसिक स्थिरता निर्माण करते.

५. बालासन (Child’s Pose)

बालासन हे विश्रांतीचे आसन आहे, ज्यात साधक जमिनीवर बसून पुढे वाकतो. या आसनामुळे पाठीच्या कण्याचा ताण कमी होतो आणि मनाला शांती मिळते. बालासन हे योगाभ्यासातील विश्रांतीसाठी उपयुक्त आसन आहे, विशेषतः तणाव आणि थकवा कमी करण्यासाठी [१६].

६. अधोमुख वृक्षासन (Handstand Pose)

अधोमुख वृक्षासन हे एक आव्हानात्मक आणि प्रगत आसन आहे, ज्यामध्ये साधक उलट स्थितीत उभा राहतो. या आसनामुळे शरीराची शक्ती, संतुलन आणि धैर्य वाढते. उलट आसनांमुळे मेंदूला अधिक ऑक्सिजन मिळतो, ज्यामुळे एकाग्रता वाढते आणि मानसिक ताजेतवानेपणा निर्माण होतो.

७. कपोतासन (Pigeon Pose)

कपोतासन हे आसन कूल्ह्यांच्या स्नायूंना ताणण्यासाठी आणि लवचिकता वाढवण्यासाठी उपयुक्त आहे. हे आसन हिप ओपनर म्हणून ओळखले जाते आणि तणाव कमी करण्यासाठी आणि भावनिक मोकळीक मिळवण्यासाठी उपयुक्त आहे [१६].

हठयोगातील योगासनांचा महत्त्व

हठयोगातील आसनांचा वापर प्रामुख्याने ध्यान आणि प्राणायामासाठी शरीर तयार करण्यासाठी केला जातो. हठयोगाच्या तत्त्वांनुसार, विविध आसनांचा सराव केल्याने शारीरिक आरोग्य आणि आध्यात्मिक प्रगती साधता येते. “हठयोग प्रदीपिका” या ग्रंथात १५ महत्त्वाच्या आसनांचे वर्णन केलेले आहे, तर “घेरंड संहिता” मध्ये ३२ आसनांचे तपशील दिले आहेत [९].

प्राचीन ग्रंथांमध्ये योगासनांचा आढावा

अनेक प्राचीन ग्रंथ आणि योगशिक्षकांनी योगासनांच्या विस्तृत अभ्यासाचे वर्णन केले आहे. उदाहरणार्थ, बी.के.एस. अय्यंगार यांच्या “लाइट ऑन योगा” या ग्रंथात २०० योगासने वर्गीकृत केली गेली आहेत, तर “मास्टर योगा चार्ट” मध्ये तब्बल ९०८ आसनांचा समावेश आहे. यामुळे योगाभ्यासातील विविधता आणि सखोलता दर्शवते [१८].

योगासनांचे फायदे

योगासनांचा सराव केवळ शारीरिक आरोग्यासाठीच नव्हे, तर मानसिक आणि भावनिक स्थैर्य मिळवण्यासाठीदेखील महत्त्वपूर्ण ठरतो. योगासन हे सर्वसमावेशक आरोग्य पद्धतीचा एक भाग असून, साधकाच्या शारीरिक आणि मानसिक विकासाला पूरक आहेत.

शारीरिक फायदे

योगासनांचा एक सर्वात तात्काळ फायदा म्हणजे शारीरिक आरोग्यात होणारी सुधारणा. विशेषतः, बसून केलेली आसने साधकाच्या सर्व स्तरांवरच्या फिटनेससाठी योग्य असतात आणि त्यांना अधिक शारीरिक श्रमांची गरज नसते. या आसनांमुळे स्नायू टोन होतात, लवचिकता वाढते आणि शरीराची जागरूकता सुधारते [११][८].

१. स्नायूंची ताकद आणि लवचिकता

बसून केलेल्या आसनांमुळे शरीरातील स्नायू ताणले जातात, ज्यामुळे लवचिकता वाढते आणि स्नायूंची ताकद वाढते. या आसनांमुळे गुडघे आणि पाठीच्या समस्यांना त्रास असलेल्या व्यक्तींना फायदा होतो, कारण बसलेल्या स्थितीत संतुलन राखणे अधिक सोपे असते [११][८].

२. सुधारलेली स्थिती आणि पाठीचा त्रास कमी करणे

योगासनांचा नियमित सराव केल्यास शरीराची स्थिती सुधारते, ज्यामुळे पाठीचा त्रास कमी होऊ शकतो. योग्य स्थितीमध्ये शरीर ठेवल्याने पाठीच्या मणक्यावरील ताण कमी होतो आणि रक्ताभिसरण सुधारते [१२].

३. श्वास नियंत्रण आणि सहनशीलता

योगासनांच्या सरावामुळे श्वास नियंत्रण सुधारते, ज्यामुळे शरीराची सहनशक्ती वाढते. प्राणायामासोबत केलेल्या आसनांमुळे रक्ताभिसरण सुधारते आणि शरीरातील ऑक्सिजनचा प्रवाह वाढतो, ज्यामुळे शारीरिक ताजेतवानेपणा अनुभवता येतो [११].

मानसिक आणि भावनिक फायदे

योगासनांचे मानसिक फायदे देखील महत्त्वाचे आहेत. आसनांचा सराव केल्याने मनाची स्पष्टता आणि भावनिक स्थिरता मिळते, ज्यामुळे ताणतणाव आणि चिंता कमी होतात. श्वास आणि शरीराच्या हालचालींवर लक्ष केंद्रित केल्याने मनातील ताण कमी होतो आणि आनंद वाढवणारे एंडॉर्फिन्स स्त्रवतात [८][१३][१४].

१. तणाव आणि चिंता कमी करणे

योगासनांच्या सरावामुळे ताण कमी होतो आणि तणाव हार्मोन्स, जसे की कोर्टिसोल, कमी होतो. यामुळे मनःशांती मिळते आणि सकारात्मकता वाढते. साधकांना मानसिक शांतता मिळाल्याने त्यांचा मूड सुधारतो आणि मानसिक आरोग्य चांगले राहते [१३].

२. एकाग्रता आणि मानसिक स्पष्टता

बसून केलेली आसने विशेषतः ध्यान आणि मनाची एकाग्रता वाढवण्यासाठी उपयुक्त असतात. साधकांना श्वासाच्या हालचालींवर लक्ष केंद्रित करायला शिकवले जाते, ज्यामुळे एकाग्रता वाढते आणि मानसिक स्पष्टता निर्माण होते. याचा फायदा साधकांच्या दैनंदिन जीवनात देखील होतो, कारण त्यांना चांगली झोप, वाढलेली ऊर्जा आणि सकारात्मक भावनिक आरोग्य अनुभवता येते [१५].

सर्वसमावेशक आरोग्यावर प्रभाव

योगासनांचा सराव शारीरिक हालचाली, श्वास नियंत्रण आणि मनःशांती यांचे एकत्रीकरण करून आत्मजागरूकता वाढवतो. ही तत्त्वे साधकाच्या आरोग्यात समतोल साधतात आणि संपूर्ण आरोग्याला पूरक ठरतात [८][१५].

१. आध्यात्मिक जोड आणि आत्मजागरूकता

योगासनांचा सराव साधकाला त्याच्या अंतर्गत उर्जेशी जोडतो आणि आत्मजागरूकता वाढवतो. या आध्यात्मिक जोडणीमुळे साधकाचे ध्यान आणि मनःशांती वाढते, ज्यामुळे जीवनात संतुलन साधणे सोपे होते.

२. पुनर्वसन आणि फिजिकल थेरपीसाठी योग

योगासनांचा सौम्य स्वरूप असलेल्या बसलेल्या आसनांचा उपयोग पुनर्वसन आणि फिजिकल थेरपीसाठी केला जातो. जखम झालेल्या किंवा सौम्य व्यायामाचा शोध घेत असलेल्या व्यक्तींसाठी ही आसने उपयुक्त ठरतात, कारण त्यात कमी शारीरिक ताण आणि अधिक आराम मिळतो [१४].

योगासनांच्या विविध फायद्यांमुळे साधकांचे शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक आरोग्य सुधारते. आसनांच्या सरावामुळे साधकांना केवळ शारीरिक तंदुरुस्तीच नाही, तर मानसिक स्थिरता आणि आत्मजागरूकता देखील मिळते. योगासनांचा समावेश हा आरोग्यासाठी एक सर्वसमावेशक दृष्टिकोन आहे, ज्यामुळे संपूर्ण तंदुरुस्ती अनुभवता येते.

संदर्भ

1. Yoga Health Benefits: Flexibility, Strength, Posture, and More – WebMD
2. Explore The Ancient Roots of Yoga — Google Arts & Culture
3. Full History of Yoga (Origin, Evolution, Development With Timeline)
4. Exploring the Rich History of Hatha Yoga – The Yoga Funk
5. Yoga Yajnavalkya – Wikipedia
6. What is Hatha Yoga? – Ekhart Yoga
7. 14 Different Types of Yoga Asanas and Their Benefits: Standing, Sitting
8. Yoga Basics: The 7 Types of Asanas in Yoga – East+West Yoga
9. A Review of Asanas Referenced in Ancient Texts and a Brief Comparative …
10. Ultimate Guide to Yoga Poses
11. Top 10 Sitting Yoga Poses | Seated Yoga Asanas – Art Of Living
12. Seated Yoga Poses: How to Improve Flexibility? | Yogalian
13. 11 Ways Yoga Is Good for You: Health Benefits of Yoga – Verywell Fit
14. Yoga for Injury Recovery: 5 Gentle Poses – synergyrehabilitation.ca
15. Why Yoga Is Good for Your Body and Brain, According… – Greater Good
16. Types of Yoga Poses With Names And Pictures: A Visual Guide
17. Yogasanas: All about the 84 Types of Asanas and Beyond | Sadhguru
18. What is Asana? Yoga Poses Classification, History, Origin
19. A systematic review of the effectiveness of yoga on pain
20. Yoga for better mental health – Harvard Health
21. Yoga for Injury Prevention and Recovery: A Comprehensive Guide
22. Incorporating Yoga into a Physical Therapy Routine